Hạt dẻ Trùng Khánh là đặc sản chủ lực và nổi tiếng của vùng biên cương Cao Bằng bởi vị thơm, ngọt và bùi bùi đặc trưng không nơi nào có được.
Cây dẻ Trùng Khánh là loại hạt dẻ ôn đới. Cây dẻ có thể sống tốt ở những vùng đất khô cằn. Rễ to khỏe bám chắc vào đất trên các sườn dốc. Những tán cây vươn cao, đón sương rừng và gió núi. Không ai biết cây dẻ bén rễ ở Trùng Khánh và bắt đầu phát triển từ khi nào. Trùng Khánh ngày nay có một sản vật quý giá; vì chưa ai tìm hiểu kỹ vùng rừng Trùng Khánh có chứa những đặc tính đặc biệt thích hợp với cây dẻ này hay không.
Một số người đã trồng giống dẻ này vì nó được trồng ở những nơi khác có điều kiện địa hình và khí hậu tương tự như Trùng Khánh; chẳng hạn như những nơi khác ở Lạng Sơn và Cao Bằng. Nhưng kết quả không được như mong đợi. Hạt dẻ Trùng Khánh rất to, một cân chỉ khoảng 100 hạt. Mỗi hạt dẻ chứa 3 hoặc 4 hạt. Hạt dẻ Trùng Khánh vỏ dày và rất cứng nên hạt dẻ chín cần luộc chín. Có người còn cẩn thận rạch vài đường trên vỏ hạt để khi chín có thể dễ dàng bóc ra.
Sau khi luộc chín, nếu đem hạt dẻ rang lại một lượt đến khi hơi sém vỏ thì mùi thơm dậy lên thật hấp dẫn. Bà con ở Trùng Khánh thường hay ninh hạt dẻ với chân giò lợn làm món đãi khách; có hương vị rất đặc biệt mà không phải ai cũng dễ có cơ hội được thưởng thức. Hạt dẻ còn gọi là “Mác lịch”, được ví như quà tặng của đất trời cho tỉnh Cao Bằng. Từ bao đời nay, hạt dẻ đã gắn bó mật thiết. Đây đặc sản nổi tiếng nhất của người Tày, Nùng ở vùng quê hương cách mạng phía Bắc này.
Thu nhập ổn định từ hạt dẻ
Dẻ có thể trồng bằng phương pháp nhân giống từ hạt hoặc chiết ghép. Cây dẻ có thể chịu hạn tốt, sinh trưởng và phát triển tốt nhất khi có đủ nước tưới; ánh sáng đầy đủ để ra hoa kết quả. Thời điểm cây phát triển tốt nhất; mỗi cây dẻ có thể cho thu hoạch từ 40 – 50kg hạt.
Bà Hoàng Thị Bòng, tổ 6, thị trấn Trùng Khánh, huyện Trùng Khánh chia sẻ: Gia đình tôi trồng hơn 7.000m2 cây dẻ được gần 20 năm nay. Năm 2020, gia đình tôi thu hơn 1 tấn hạt dẻ; giá bán từ 120 nghìn – 140.000 đồng/kg, thu nhập hơn 100 triệu đồng. Cứ đến vụ dẻ chín là khách quen vào tận vườn mua hoặc gọi điện gửi ra thành phố Cao Bằng; đi các tỉnh, thành phố làm quà biếu chứ không cần mang ra chợ bán.
Anh Hoàng Văn Đức, cán bộ UBND xã Phong Châu; một trong những thanh niên đi đầu trong phát triển trồng dẻ tâm sự: Được dự nhiều lớp tập huấn về trồng dẻ của huyện Trùng Khánh; tôi thấy tiềm năng phát triển, đầu ra ổn định và đất đai phù hợp trồng cây dẻ.
Năm 2017, Phòng NN-PTNT huyện Trung Khánh cấp cây giống; tôi cải tạo khoảng 1 ha đất đồi để trồng dẻ. Nhờ áp dụng đúng theo kỹ thuật được tập huấn; cứ đầu năm là bón lót phân NPK nên cây đang phát triển rất tốt. Ngoài ra, tôi kết hợp trồng cỏ voi, vỗ béo trâu, bò để tăng thêm thu nhập.
Mở rộng diện tích trồng
Đến nay, toàn huyện Trùng Khánh có hơn 200 ha trồng dẻ; sản lượng dẻ mỗi năm khoảng 150 tấn; tập trung tại các xã nằm trong vùng được cấp chỉ dẫn địa lí như: Khâm Thành, Phong Châu; Chí Viễn, thị trấn Trùng Khánh… Từ năm 2017 đến nay, huyện Trùng Khánh hỗ trợ cấp phát hơn 10.000 cây giống, trồng mới hơn 100ha dẻ.
Ông Hà Minh Hải, Trưởng Phòng NN-PTNT huyện Trùng Khánh cho biết: Diện tích đất nông nghiệp của huyện Trùng Khánh vẫn còn rất nhiều để phát triển cây dẻ. Tuy nhiên, dù đã có chỉ dẫn địa lý từ năm 2013 nhưng do diện tích đất của từng hộ dân còn nhỏ lẻ; không tập trung, lại chưa hình thành được vùng sản xuất chuyên canh nên người dân cũng chưa mạnh dạn mở rộng diện tích trồng.
Cây dẻ bắt đầu cho quả từ năm thứ 5 – 7 trở đi đối với cây chiết ghép; năm thứ 9 – 10 đối với cây trồng bằng hạt. Do đó, nhiều người dân không muốn trồng vì thời gian được thu hoạch lâu. Bên cạnh đó, công tác bảo quản, sơ chế; chế biến chưa được quan tâm nghiên cứu, ứng dụng; công tác quảng bá, xúc tiến thương mại kém hiệu quả, đầu ra còn nhỏ lẻ; chủ yếu làm quà biếu nên hạt dẻ vẫn chưa phát huy đúng tiềm năng sẵn có.
Phát triển cây dẻ Trùng Khánh
Những năm gần đây, tỉnh Cao Bằng đã phối hợp với nhiều đơn vị, chỉ đạo các sở ngành; huyện Trùng Khánh tìm nhiều giải pháp để mở rộng diện tích cây dẻ, đưa thương hiệu hạt dẻ vươn xa ra ngoài tỉnh. Trong đó, Viện Nghiên cứu Lâm sinh triển khai đề tài “Nghiên cứu khai thác và phát triển nguồn gen cây dẻ Trùng Khánh tại tỉnh Cao Bằng” từ năm 2018; tập trung vào xác định giá trị nguồn gen cây dẻ; chọn lọc cây trội để lấy vật liệu nhân giống; xây dựng vườn giống vô tính dẻ Trùng Khánh 1ha và 3ha mô hình điểm trồng rừng thâm canh bằng các dòng có năng suất cao.
Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Cao Bằng cũng đã chủ trì tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề “Giải pháp nhân giống cây dẻ Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng”, đề xuất phương pháp nhân giống ghép và giâm hom nhằm nâng cao năng suất; chất lượng cây dẻ Trùng Khánh, khắc phục những hạn chế của phương pháp trồng bằng hạt như hiện nay.
Đặc biệt, Sở NN-PTNT tỉnh Cao Bằng đã chủ trì xây dựng đề án phát triển cây dẻ Trùng Khánh giai đoạn 2020 – 2025, định hướng đến năm 2030. Phấn đấu đến năm 2030, hình thành vùng sản xuất tập trung cây dẻ Trùng Khánh tập trung tại 7 xã: Chí Viễn, Khâm Thành, Đàm Thuỷ; Đình Phong, Ngọc Khê, Phong Châu, Đình Minh; Thị trấn Trùng Khánh với diện tích 700ha, năng suất bình quân đạt 22 tạ/ha; sản lượng 1.540 tấn, thu nhập đạt khoảng 220 triệu đồng/ha.
Nguồn: Nongsanviet.nongnghiep.vn
